Wyrok Sądu Najwyższego z 22-12-1998 r. – I PKN 509/98

UZASADNIENIE

Zaskarżonym kasacją strony pozwanej wyrokiem z dnia 21 maja 1998 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie oddalił apelację pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Tarnowie z dnia 20 stycznia 1998 r., którym powodowie przywróceni zostali do pracy na poprzednich warunkach i uzyskali zasądzenie od pozwanego pracodawcy wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w okresie od 1 stycznia do 20 stycznia 1998 r. W powyższym wyroku Sąd ten zaakceptował podstawy wyroku Sądu pierwszej instancji, które przedstawiały się, jak następuje:

Pozwane Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej w T. w związku ze złą kondycją finansową podjęło działania zmierzające do zmniejszenia zatrudnienia w grupie kierowców i konsultowało tę kwestię z zakładową organizacją związkową oraz organizacją nadrzędną. Wobec braku porozumienia zarządca pozwanego Przedsiębiorstwa zdecydował o rozwiązaniu umów o pracę z powodami w drodze wypowiedzeń indywidualnych przewidzianych w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). W trakcie biegnącego terminu wypowiedzenia, który został skrócony na podstawie art. 36¹ KP do jednego miesiąca, wszyscy powodowie, z wyjątkiem tylko powoda Wiesława G., wybrani zostali do zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej NSZZ „Solidarność 80”. Wobec pełnienia funkcji związkowych określonych w art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.) powodowie korzystają z wynikającego z tego przepisu zakazu rozwiązania stosunku pracy. Korzystanie przez powodów z powyższego uprawnienia – wbrew zarzutowi strony pozwanej – nie pozostaje w sprzeczności z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem (art. 8 KP), gdyż pracodawca wybierając powodów z grupy kierowców do zwolnienia z pracy nie kierował się żadnymi rozsądnymi kryteriami, lecz działał „na zasadzie przypadku”.

Sąd Wojewódzki w Krakowie uznał za bezzasadną apelację strony pozwanej, która zarzuciła wadliwe zastosowanie art. 32 ustawy o związkach zawodowych w związku z art. 8 KP. Według tego Sądu trafność oceny prawnej wyrażonej w wyroku Sądu pierwszej instancji, wbrew zarzutowi apelacji, potwierdzają okoliczności faktyczne wynikające z materiałów zebranych w dołączonych aktach […]. Mianowicie chodzi o to, że pomimo trudnej sytuacji finansowej pozwanego przedsiębiorstwa i istnienia przesłanek do redukcji zatrudnienia przy zastosowaniu powołanej wyżej ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., stan zatrudnienia u strony pozwanej zamiast maleć, znacznie wzrósł. W okresie bowiem od 1 stycznia 1997 r. do 31 października 1997 r. liczba zatrudnionych wzrosła o 156 osób. Wprawdzie według twierdzeń strony pozwanej, wzrost zatrudnienia dotyczy zatrudnionych do prac doraźnych, jednakże takie umowy zawierane były jeszcze we wrześniu 1997 r. Sąd drugiej instancji zaakceptował ocenę zawartą w wyroku Sądu pierwszej instancji, podkreślając, że ustalona dowolność („na zasadzie przypadku”) zwolnień z pracy jest tym bardziej niewłaściwa, że pracodawca przewidując liczne zwolnienia (78 kierowców) przy braku porozumienia z organizacjami związkowymi powinien w opracowanym regulaminie jasno określić kryteria i zasady zwolnień. W tych więc okolicznościach – zdaniem Sądu Wojewódzkiego – nie można podzielić zarzutu strony pozwanej, jakoby wybór powodów do władz organizacji związkowej w okresie wypowiedzenia im umów o pracę pozostawał w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Jeżeli bowiem pracodawca dokonał zwolnień nie bacząc na staż pracy, sposób wykonywania obowiązków i sytuację rodzinną, to nie można czynić zarzutu pracownikom, iż bronią się przed zwolnieniem z pracy przez przedmiotowe działania, zapewniające im ochronę ze względu na wybór do władz zakładowej organizacji związkowej.

Kasacja pozwanego Przedsiębiorstwa oparta została na obu podstawach, o których mowa w art. 393¹ KPC. W zakresie naruszenia prawa materialnego zarzucono niewłaściwe zastosowanie art. 32 ustawy o związkach zawodowych w związku z art. 8 KP oraz niewłaściwe zastosowanie art. 1 ust. 1, art. 2 i art. 4 ust. 1,2 i 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, a także błędną wykładnię art. 45 KP w związku z art. 8 KP. W zakresie naruszenia przepisów postępowania zarzucono naruszenie art. 233 § 1 KPC w związku z art. 316 § 1 KPC, art. 227 § 1 KPC i art. 382 KPC. Kasacja zawiera wniosek „o uchylenie lub zmianę wyroku w całości”.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Każdy z powodów w swym odwołaniu do Sądu Pracy od wypowiedzenia umowy o pracę powoływał się na to, że pracodawca niewłaściwie wybrał do zwolnienia z pracy właśnie jego, nie biorąc pod uwagę ani jego wartości jako pracownika ani warunków osobistych i rodzinnych. Podważano także w tych odwołaniach samą zasadę redukcji pracowników w grupie kierowców ze względu na ciągle podtrzymywane oferty nowych zatrudnień. Zostały więc powołane przez powodów fakty, które miały świadczyć o nieuzasadnionym wypowiedzeniu umowy o pracę, które – w myśl art. 45 § 1 KP – stwarzałoby podstawę przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach.

Tak określona podstawa dochodzonych w sprawie roszczeń powodów została w toku postępowania uzupełniona o powołanie się na fakt wyboru powodów (z wyjątkiem Wiesława G.) w trakcie biegnących wypowiedzeń umowy o pracę (15 listopada 1997 r.) na członków zarządu lub komisji rewizyjnej Zakładowej Organizacji NSZZ „Solidarność 80”. Z tego względu roszczenia powodów uzyskały – według ich oceny -dodatkowe oparcie w określonym art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych zakazie rozwiązania umowy o pracę z członkiem zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej.

Rozpoznające sprawę Sądy pierwszej i drugiej instancji nie wyjaśniły pierwszej z wyżej wymienionych podstaw dochodzonych w sprawie roszczeń. Nie wyjaśniły bowiem, czy wypowiedzenia umów o pracę poszczególnym powodom były nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 KP. Sądy ustaliły wprawdzie niektóre fakty powoływane przez powodów, jednakże nie w kontekście powołanej wyżej przesłanki zastosowania art. 45 § 1 KP, lecz wyłącznie ze względu na zarzut pozwanego pracodawcy, iż powoływanie się przez powodów na art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem ochrony działaczy związkowych i dlatego – w myśl art. 8 KP – nie podlega uwzględnieniu.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie akceptując rozpoznanie sprawy wyłącznie w zakresie art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych w związku z art. 8 KP, przyjął, że wskazana podstawa uzasadnia roszczenia powodów w wystarczającym stopniu. W tej sytuacji w zaskarżonym wyroku znajdują się ustalenia odpowiednie dla oceny zastosowania w sprawie powołanych ostatnio przepisów. Nie ma natomiast w tym wyroku dostatecznego wyjaśnienia podstawy faktycznej zastosowania art. 45 § 1 KP.

Przechodząc od uwag dotyczących podstaw zaskarżonego wyroku do oceny zarzutów skonkretyzowanych w kasacji należy stwierdzić, że pozwany pracodawca trafnie zarzucił wadliwe zastosowanie art. 8 KP. Punktem wyjścia dla tego stwierdzenia jest przedstawiana już w orzecznictwie Sądu Najwyższego interpretacja art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych (por. zwłaszcza wyrok z dnia 12 marca 1996 r., I PRN 5/96 – OSNAPiUS 1996 nr 19, poz. 288), jako przepisu zapewniającego działaczom związkowym swobodę wykonywania zadań związkowych z gwarancją, że nie podlegają zagrożeniu zwolnieniem z pracy. Z takim społeczno-gospodarczym w rozumieniu art. 8 KP przeznaczeniem, wynikającego z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych zakazu rozwiązania umowy o pracę z działaczem zakładowej organizacji związkowej pozostaje w sprzeczności instrumentalne stworzenie sytuacji działacza zakładowej organizacji związkowej w oderwaniu od rzeczywistej działalności związkowej, a jedynie w celu obezwładnienia dokonanego już wypowiedzenia umowy o pracę w stosunku do pracownika nie będącego działaczem związkowym. Powyższa ocena wynika na tle ustaleń zaskarżonego wyroku, według których żadnemu z powodów nie wypowiedziano umowy o pracę ze względu na jego przynależność związkową, natomiast powodowie (z wyjątkiem Wiesława G.), zostali wybrani do zarządu lub komisji rewizyjnej Zakładowej Organizacji NSZZ „Solidarność 80” już po wypowiedzeniu umowy o pracę wyłącznie w celu uzyskania w ten sposób ochrony działaczy związkowych przed rozwiązaniem stosunku pracy. Takie postępowanie stanowi wykorzystanie przepisu stwarzającego gwarancję wolności związkowych dla celu sprzecznego z istotą tej gwarancji i w konsekwencji – stosownie do art. 8 KP -nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Wbrew ocenie prawnej zaskarżonego wyroku ustalone nieprawidłowości wypowiedzeń umów o pracę powodom (brak kryteriów wyboru pracowników do zwolnienia, brak konsekwencji w zakresie redukcji zatrudnienia), nie stanowią podstawy do przyjęcia, że powodom przysługuje ochrona z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. W pierwszym rzędzie należy zauważyć, że nie ma funkcjonalnej odpowiedniości pomiędzy powołanymi w zaskarżonym wyroku faktami dotyczącymi pracodawcy a społeczno-gospodarczym przeznaczeniem ochrony działaczy związkowych. Powodowie nie byli działaczami związkowymi w czasie wypowiadania im umów o pracę. Jeżeli wypowiedzenia te byłyby wadliwe, np. dlatego, że były nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 KP, to z tego względu powodowie mogliby uzyskać uwzględnienie swych roszczeń. Natomiast nie korzysta z ochrony ich działanie, które nie polega na wykorzystaniu przysługujących im środków ochrony prawnej (art. 45 § 1 KP), lecz na zapewnieniu sobie, z nadużyciem prawa, ochrony przysługującej działaczom związkowym. Inaczej mówiąc, fakty dotyczące ewentualnej niezasadności wypowiedzeń umowy o pracę nie powodują zgodności działania powodów w zakresie art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, wynikającej z tego przepisu ochrony działaczy związkowych. Zastosowanie w zaskarżonym wyroku art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych na skutek naruszenia art. 8 KP, przy pominięciu wyjaśnienia sprawy w zakresie niezasadności wypowiedzenia powodom umowy o pracę (art. 45 § 1 KP), powoduje w konsekwencji zasadność podstaw kasacji i jej wniosku o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania. W toku dalszego postępowania Sąd Wojewódzki powinien wyjaśnić podstawę faktyczną sprawy w zakresie niezasadności wypowiedzeń umowy o pracę powodom z uwzględnieniem w tym zakresie materiału zebranego w sprawie […]. W takim związku z zakresem rozpoznania sprawy trafne są zarzuty kasacji dotyczące naruszenia wskazanych w kasacji przepisów postępowania. Natomiast nietrafny jest zarzut naruszenia wskazanych w kasacji przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., dotyczących zasad rozwiązywania umów o pracę z określoną grupą pracowników, gdyż w podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku – wbrew kasacji – znajduje się ustalenie, że w stosunku do powodów podjęte były decyzje indywidualne o zwolnieniu (art. 10 tej ustawy).

Sąd Najwyższy z przedstawionych przyczyn uwzględnił kasację i orzekł stosownie do art. 393¹³ § 1 KPC.

źródło: http://www.sn.pl/orzecznictwo/